Czy można na podstawie działań dowiedzieć się, jak nazywane są liczby w nieznanym nam języku?
Czy wiedza o tym, kim jest ortodonta i czym zajmuje się kryptografia, może nam pomóc w zrozumieniu nazw dinozaurów?
Czy jeśli pomieszają nam się tłumaczenia siedemnastu słów na obcy (i nieznany nam) język, to możemy je ponownie dopasować?
Wszystkie te pytania łączą zadania lingwistyki rekreacyjnej (a na bardziej złożonym etapie – lingwistyki matematycznej). To cudowna szkoła logicznego myślenia, dostrzegania zależności, zastosowania matematyki w realnej sytuacji, gdy zdarzają się wyjątki utrudniające analizę. Z doświadczenia wiem, że jest to też droga matematyki do serc wielu osób o zacięciu językowym, w szczególności dwujęzycznych.
Jak wyglądają takie zadania?
Bardzo różnie! To, co je łączy, to konieczność językowej intuicji, znajomości elementów gramatyki (niekoniecznie mądrych nazw, bardziej wiedzy o tym, co może dziać się ze słowami czy głoskami w języku) oraz – przede wszystkim – logiczne myślenie. W zadaniach przeznaczonych dla starszych uczniów pojawiają się również inne systemy liczbowe (na przykład piątkowy czy dwunastkowy), cenna jest więc wiedzą o tym jak zapisać liczbę w innym systemie oraz wiedza o tym, jakie systemy liczbowe pojawiały się na świecie. Czasem pomocne bywają informacje geograficzne czy historyczne (język dawnej kolonii brytyjskiej może mieć elementy przejęte z języka angielskiego).
Każde zadanie dotyczy pewnego języka, którego rozwiązujący nie zna. Są to języki mniejszości w różnych częściach świata, języki wymierające lub wymarłe, a czasem te stworzone sztucznie (na przykład esperanto czy elficki).
Gdzie szukać zadań i pomysłów?
W tym momencie największą skarbnicą zadań są konkursy: Wieża Babel dla szkół podstawowych (organizowana przez dwa ośrodki – warszawski i wrocławski, każda szkoła może zgłosić się do jednego z nich) oraz Olimpiada Lingwistyki Matematycznej dla liceum.
Dzieci w klasach 4-6 zachęcam przede wszystkim do odwiedzenia strony ośrodka warszawskiego, ponieważ tam od 2018 roku konkurs został podzielony na Małą Wieżę Babel (dla klas 4-6) i Dużą Wieżę Babel (dla klas 7-8). Na stronie można znaleźć zadania ze wszystkich edycji konkursu (wraz z rozwiązaniami), ale też one działy (na przykład “Rusz głową”) zawierające dodatkowe zadania. Warto dodać, że Mała Wieża Babel jest ciekawa i dostępna też dla młodszych dzieci – my lubimy rozwiązywać te zadania z 6-latkiem i 8-latkiem, część rozwiązują całkiem samodzielnie.
Klasy 7-8 (lub młodsi z pewnym doświadczeniem) znajdą mnóstwo materiałów również na stronie edycji wrocławskiej. Obie strony zawierają też propozycje książek związanych z tematem. Ośrodek wrocławski prowadzi też otwartą ligę zadaniową, w której co miesiąc można znaleźć nowe zadania.
Najbardziej zaawansowanych zachęcam do zapoznania się z olimpiadą lingwistyki matematycznej.
A co to ma do metody Montessori?
Metoda Montessori to nie tylko pomoce. To przede wszystkim indywidualne podejście do dziecka. Z doświadczenia wiem, że te zadania pobudzają do naturalnego odkrywania wielu dziedzin nauki jednocześnie, w powiązaniu. To coś, czego wciąż bardzo brakuje w systemie edukacji.
Zadania (odpowiednio wybrane) są też doskonałym uzupełnieniem Wielkich Lekcji, szczególnie tych o powstaniu pisma i liczb.
